Grotius I en II: Kroonjuwelen in Haags stationsgebied

Geschreven door Patricia van der Beek in Stedenbouw

Majestueus. Zo laten Grotius I en II zich het best omschrijven. Met hun statige voorkomen en natuurstenen gevels, die naar boven toe lijken af te brokkelen, geven zij de stadsentree en skyline van Den Haag nieuw elan. Afgelopen juli en september bereikten de woontorens hun hoogste punt. De ultieme bekroning in 2,5 jaar bouwen op topniveau. 

Grotius I en II bestaan in totaal uit 655 huurappartementen. De ontwikkeling is in handen van Provast. Architectenbureau MVRDV maakte het ontwerp, bouwcombinatie J.P. van Eesteren/BESIX draagt zorg voor de uitvoering. “De torens fungeren als spin-off voor een complete make-over van het gebied tussen de Utrechtsebaan en het Centraal Station”, vertelt projectdirecteur Jurjen Thomas van Provast. “Wij zagen dit gebied als kans om iets aan het woningtekort te doen. In overleg met de gemeente Den Haag heeft dit uiteindelijk geleid tot een gebiedsvisie, met als ambitie: het creëren van een levendige, hoogstedelijke en tegelijkertijd parkachtige omgeving waar je prettig kunt wonen, werken en recreëren. Daaronder valt ook het deels overkappen van de Utrechtsebaan en het doortrekken van de wandelpromenade naar Bezuidenhout.”

Compleet andere wereld

Met hoogten van respectievelijk 120 en 100 meter, maar zeker ook door hun beeldbepalende ontwerp, zijn Grotius I en II een welkome aanvulling op de Haagse stadsentree en skyline. Thomas: “Samen met de gemeente en de architect gaven we met dit gebouw invulling aan de gebiedsvisie. Door twee torens te bouwen, konden we spelen met hoogtes en zichtlijnen. Tussen de torens ontstond bovendien ruimte voor een aangenaam groen binnengebied. De creativiteit van MVRDV, bekend van architectonische hoogstandjes als de Markthal en Depot Boijmans van Beuningen, komt onder meer terug in de gevels. Deze zijn bekleed met natuursteen in zeven verschillende kleurtinten, van beige tot gitzwart, en lijken op de bovenste etages af te brokkelen.” Cees Guijt, projectmanager bij Provast voegt toe: “Die bovenste etages spannen letterlijk en figuurlijk de kroon. De beleving in dat deel van de torens is fenomenaal. De bijzondere buitenruimtes, de afwerking met rabatdelen en de terrassen met groen en uitzicht doen je in een compleet andere wereld wanen.” 

Gevarieerde pixelmatige verdiepingsopbouw

Sinds februari 2019 voert bouwcombinatie J.P. van Eesteren/BESIX de nieuwbouw van Grotius I en II uit. Een omvangrijke en complexe klus die de nodige inventiviteit vergt. Uitvoerder Ron Nijs van BESIX licht toe: “De woontorens zijn opgebouwd uit een parkeerkelder, een plint met commerciële ruimten, het middenstuk met appartementen en ten slotte de kroon met appartementen. Vanaf de eerste verdieping trokken we de torens op met een klimkist, tot aan het gedeelte waar het gebouw begint ‘af te brokkelen’. Daarbij moet je je voorstellen dat uit het gebouw ‘pixels’ zijn weggehaald. Dit gebeurt op elke verdieping op een andere manier. Voor de klimkist was dit niet handig. We voerden de bovenste verdiepingen dan ook grotendeels uit met traditionele bekistingen. Ook dit was, door die gevarieerde pixelmatige verdiepingsopbouw, niet eenvoudig. Om een idee te geven: er waren zes maanden voor nodig om het geheel uit te engineeren.” Hoofduitvoerder Raymond Wuister van J.P. van Eesteren vult aan: “Om er zeker van te zijn dat de gevels aan de esthetische wensen en kwaliteitseisen voldeden, maakten we een mockup van een pixel. Inclusief balkons, balkonranden en aansluitdetails. Die mockup hebben we tot in detail geoptimaliseerd. Dit om te voorkomen we dat we op 120 meter hoogte voor onaangename verrassingen kwamen te staan.”

Afbouwen in drie bouwstromen

Begin juli dit jaar was Grotius II op hoogte. Grotius I volgde eind september. Enkele maanden voor de oplevering van de ruwbouw werd al gestart met het wind- en waterdicht maken van de torens, op de voet gevolgd door de afbouw. “We voorzagen het gebouw op verschillende verdiepingen van een waterkerende laag”, zegt Wuister. “Daaronder konden we starten met de afbouwwerkzaamheden, waaronder het aanbrengen van de gietvloeren, de binnenwanden, de plafonds, het sanitair en zelfs de keukens en het behang. Zo gaan we bij Grotius I in vier fasen, en bij Grotius II in drie fasen naar boven. Onlangs zijn we een derde afbouwstroom gestart, waarbij we van boven naar beneden werken. Dit om de beoogde planning te halen.” Nijs voegt toe: “Qua grootte en planning moet je dit werk niet onderschatten. We hebben het hier in omvang over twee verticale VINEX-locaties die binnen 39 maanden gerealiseerd moeten zijn.”

Binnenstedelijk bouwen

Wuister benadrukt dat naast de planning ook het binnenstedelijk bouwen de nodige aandacht vergt. “We hebben te maken met een beperkte bouwruimte, pal naast een tramviaduct en een drukke verkeersader. Wij moeten het verkeer zo min mogelijk hinderen. Een logistieke uitdaging, zeker als je bedenkt dat alleen voor het aanvoeren van het beton al bijna vierduizend vrachtwagens nodig waren!” Nijs: “We werken met een ticketsysteem en laten vrijwel alles, op afroep, just-in-time leveren.” De bouwplaats wordt tevens omgeven door de Koninklijke Bibliotheek, de tijdelijke huisvesting van de Tweede Kamer en het Gerechtsgebouw. “Niet de minste partijen om rekening mee te houden”, aldus Thomas. “Wij hebben vanaf een vroeg stadium geïnvesteerd in een goede relatie met alle stakeholders. Dat werpt in de uitvoering zijn vruchten af.” 

Veiligheidsmaatregelen

Dat veiligheid de hoogste prioriteit heeft, staat als een paal boven water. De nieuwbouw van de Grotius-torens is bovendien het eerste grote project in Den Haag waar de Landelijke richtlijn bouw- en sloopveiligheid van kracht ging. Wuister: “Veiligheid vormt samen met kwaliteit, planning, logistiek en omgevingsmanagement een dynamisch krachtenveld waarin je steeds met elkaar op zoek gaat naar de meest verantwoorde oplossing. Zo hebben we tijdens het heiwerk de Utrechtsebaan een aantal keer ‘s nachts moeten afsluiten. In de bibliotheek hebben we tijdens de heiwerkzaamheden circa 350 keer ontruimd om de veiligheid van werknemers te waarborgen. Ook werken we met crashdecks en voeren we vanuit veiligheidsoogpunt regelmatig werkzaamheden ’s nachts uit.”  

Topsport

Met de afbouw nog in volle gang kijken opdrachtgever en aannemer alvast met trots op de gedane werkzaamheden terug. “We staan er niet altijd bij stil, maar we maken hier iets heel bijzonders”, realiseren Wuister en Nijs zich. Thomas en Guijt beamen dit: “Grotius is een prachtig project in een dynamische omgeving met veel potentie. Om dit te realiseren, bedrijft de bouwcombinatie topsport. In een zeer korte periode hebben ze twee imposante woontorens neergezet, die in het eerste en tweede kwartaal van volgend jaar al opgeleverd zullen worden. En dat in een tijd van COVID-19, schaarste in materialen en personeelstekort. Een enorme prestatie.” 

Duurzame warmte en koeling voor Grotius

Een zeer belangrijk aspect binnen het ontwerp van project Grotius is uiteraard duurzaamheid. Roodenburg levert hier, in opdracht van Eteck, een grote bijdrage aan met de realisatie van een WKO-installatie. Een binnenstedelijke bouw als dit brengt grote uitdagingen met zich mee. De bronnen voor de WKO moesten op een vrij klein terrein gerealiseerd worden. In overleg met de gemeente zijn de bronnen tijdens het project ook nog eens verplaatst. Roodenburg heeft een open warme en koude bron gemaakt van elk 80 m³. Ook is een stadsverwarmingsaansluiting aanwezig, die Roodenburg op de WKO-installatie heeft aangesloten.

De woontorens worden verwarmd en gekoeld vanuit de WKO-installatieruimte die in de kelder van Grotius II is gesitueerd. Daarvandaan loopt de distributie door de gebouwen heen tot aan de afleversets in de woningen. Er wordt gebruik gemaakt van een hoge temperatuur en changeover leidingnetwerk, omdat er behoefte is aan warmte en koeling. De laagtemperatuur warmtepompen voorzien in 80% van de warmtevraag en de hoogtemperatuur warmtepomp voorziet in 50% van de warmtevraag voor warmtapwater. De werkzaamheden verlopen mede door de fijne samenwerking met opdrachtgevers en nevenaannemers zeer voorspoedig.

Specialist staat in voor de coördinatie van de installaties bij de bouw van de woontorens

Een gebouw realiseren is niet simpel. Zo moet er een basisconstructie met muren en dak komen, waarna de verschillende installaties geïntegreerd moeten worden om het tot een functioneel gebouw om te toveren. Voor elk van die installaties wordt een expert ingezet. Om de diverse disciplines goed op elkaar af te stemmen, kiezen aannemers vaak voor een specialist in de installatiecoördinatie. Bij de realisatie van de woontorens Grotius I en II in Den Haag doet bouwcombinatie BESIX en J.P van Eesteren hiervoor een beroep op HIJ5 Facilities.

“Het is onze taak om te controleren of elke installateur zijn werk goed doet en om de coördinatie tussen de installatietechnische disciplines uit te voeren. Eventuele knelpunten worden snel opgelost om grotere problemen en oponthoud te vermijden. Daarom houden we bij dit project met de verschillende firma’s voor elektra, WTW-ventilatie, sprinkler, loodgieterswerk, brandveiligheid, overdrukinstallatie, stadsverwarming/WKO, … – in totaal 6 partijen – op vaste momenten installatiecoördinatieoverleg. Verder nemen we de afstemming met de nutsbedrijven en de toezichthoudende instanties voor onze rekening”, vertelt senior adviseur Theo Haverkamp. “Vooral het grote aantal betrokken partners en de hoogte van de torens maakt dit project uitdagend. Bepaalde installaties en de montage en inbedrijfstelling ervan worden immers specifiek daarop afgestemd. Zo moest de droge blusinstallatie bijvoorbeeld al in een vroeg stadium actief zijn, omdat er anders niet boven 70 meter gebouwd mag worden.”

Bouwkundig adviesbureau focust op het kostenmanagement van bouwprojecten

Voor aannemers is het belangrijk om in een vroeg stadium van een project al een duidelijk beeld te krijgen van de kosten. Daarom werden de specialisten van Metron Bouwadvies bij woontorenproject Grotius I en II in Den Haag betrokken, om in nauwe samenwerking met de afdeling Calculatie van J.P. van Eesteren de kosten te bepalen.

“Vanuit onze kantoren in Hummelo en Vianen werken we aan verschillende bouwkundige en civieltechnische projecten in heel Nederland en dit zowel voor ontwikkelende als uitvoerende opdrachtgevers. We staan in voor de toetsing van de haalbaarheid van een bouwproject, maar verzorgen evenzeer gedetailleerde inschrijf- en directiebegrotingen voor onze klanten. We verzorgen diverse calculaties, van ramingen voor een eerste schetsontwerp tot een werkbegroting op uitvoeringsniveau en dat voor volledige projecten of deeltrajecten. Indien gewenst zorgen we ook voor financiële begeleiding tijdens de engineering”, zegt directeur en bouwkostenadviseur Toon Krechting. “We zijn al sinds 2007 een vaste partner van BESIX voor de calculatie van haar Nederlandse projecten en rekenden zo de laatste jaren al meerdere hoogbouwprojecten door. We kennen de problematiek dan ook door en door. J.P. van Eesteren is eveneens geen onbekende voor ons. We werden in september 2017, toen nog in de voorlopige ontwerpfase, al ingeschakeld om samen met de bouwcombinatie alles door te rekenen. We bleven nadien bij dit project betrokken, zelfs nog tijdens de uitvoeringsfase.”

Complete E-installatie in handen van een specialist

Voor het (mede)ontwerp, de engineering en de realisatie van de volledige E-installatie in de woontorens Grotius I en II kon de bouwcombinatie van BESIX en J.P. van Eesteren rekenen op de expertise van een specialist als Rijndorp Installaties uit Zoeterwoude.

“Als elektrotechnisch installatiebureau ligt de focus bij ons vooral op projecten in de utilitaire bouw en grondgebonden woningbouw, op brandmeldinstallaties en op service en onderhoud. Zo werden we ook in een vroeg stadium betrokken bij dit project in Den Haag. We gaven advies en ondersteuning in de ontwerpfase en kregen de opdracht om de volledige E-installatie in de appartementen te integreren. We staan ook in voor de montage van het voedingssysteem voor beide woontorens, de toegangscontrole alsook de bekabeling voor de werkzaamheden van onze collega-installateurs”, vertelt Frank Veltman, directeur bij Rijndorp Installaties. 

“Samen met de bouwcombinatie volgen we ook de planning voor de integratie van alle installaties in de gebouwen op en zijn zo verantwoordelijk voor de coördinatie van die werken en de logistiek die daarbij komt kijken. Dit zorgt voor de nodige uitdagingen. De werkzaamheden van de verschillende installatiebedrijven en de leveringen van de materialen moeten immers goed op elkaar afgestemd worden om zo een vlotte werking te realiseren. Daarbij is een goede communicatie tussen alle partijen cruciaal, zeker nu er ook nog eens met alle maatregelen rond COVID-19 rekening gehouden moet worden.”

Droge blusinstallatie voor beide woontorens

Veel gebouwen in Nederland zijn voorzien van één of meerdere droge blusleidingen, ook wel bekend als ‘droge’ stijgleidingen en gebruikt om bluswater vanaf straatniveau naar de hoger gelegen verdiepingen te brengen. Dit is immers verplicht in gebouwen waarbij de hoogste vloer van een verblijfsgebied boven de 20 meter hoogte ligt. 

Bij gebouwen die hoger zijn dan 70 meter, zoals Grotius I en II, moeten aanvullende voorzieningen zoals een pompinstallatie geïntegreerd worden om het bluswater op hoogte te krijgen. Voor een dergelijke installatie kan men best een beroep doen op een specialist. De Groot Installatiegroep schakelde Wilo uit Westzaan in om mee te denken over dat bluswatertransport in de beide woontorens.

“Elk gebouw is uniek en vereist dan ook een bluswaterinstallatie op maat. Er moet bovendien overal rekening gehouden worden met de eisen van de brandweer. Zo werden we door installatiebedrijf De Groot bij het project Grotius I en II betrokken om mee te denken over het watertransport en de droge blusinstallatie”, stelt Ramon van Balen van Wilo Nederland B.V. “In de kelder werd één gemeenschappelijke pompinstallatie geïnstalleerd om beide torens via een afzonderlijk leidingnet van bluswater te voorzien. We monteerden de bekabeling van de pompinstallatie in de kelder samen met de mensen van De Groot, die de leidingen in de kelder en de stijgleidingen in de woongebouwen aanlegden. Onze specialisten stonden ook in voor de inbedrijfstelling van het volledige systeem, dat intussen al meer dan 9 maanden actief is. De installatie functioneert nu in een modus voor de bouwfase en binnenkort wordt ze dan definitief ingeregeld om zo gedurende vele jaren de brandveiligheid te garanderen.”

Doordacht hydraulisch klimsysteem met maatwerk paneelbekisting om snel én veilig te bouwen

Voor de paneelbekisting, het klimsysteem en bijhorende engineering voor de woontorens Grotius I en II deed de bouwcombinatie van BESIX en J.P. van Eesteren een beroep op de ervaring en kennis van PERI Benelux.

“Elk project is uniek en daarom gaan onze eigen engineers steeds samen met de opdrachtgever op zoek naar een totaaloplossing. Dat was voor dit project niet anders. De bouwcombinatie wilde een zelfklimmend bekistingssysteem om de bouwkraan te ontlasten en snel te kunnen werken. De gemeente Den Haag stelde hoge eisen op het vlak van veiligheid voor wie op de bouwplaats actief is en voor de mensen rondom de bouw”, geeft Martin Pols, sales engineer bij PERI, aan. “Voor de in het werk gestorte binnenwanden wordt de MAXIMO paneelbekisting ingezet, voor de buitenwanden het maatwerk VARIO GT24 paneelsysteem. Om op elk moment de bouwveiligheid te kunnen garanderen, maken de aannemers gebruik van ons RCS-C klimsysteem met geïntegreerd windscherm. Als een verdieping is afgerond, schuiven de hydraulische cilinders van het systeem uit zodat alle klimunits inclusief de bekisting een verdieping naar boven kunnen klimmen. Hierdoor is het gebruik van een bouwkraan niet nodig. Vooral de kroon van de torens was een uitdaging, maar dankzij onze knowhow en ervaring konden we samen met de bouwcombinatie ook hiervoor een doordachte oplossing engineeren, waardoor de veiligheid te allen tijde gewaarborgd bleef.”